Meestal staat er boven deze column een citaat van een filosoof, een musicus, een schrijver. Maar ja, het EK voetbal houdt (een deel van) ons land in z’n greep, dus laat ik daar nou eens gewoon in meegaan. Want hoe vaak kan ik nou een voetballer citeren? Over musiceren! En dan ook nog iemand met zo’n toepasselijke achternaam!

Stefan de Vrij is wel wat spanning gewend. Ga maar na: voetballen in volle stadions in Italië, de belangen zijn groot, één fout kan grote consequenties hebben. De Vrij speelt ook piano, niet onverdienstelijk zelfs, is een groot fan van Ludovico Einaudi en belandde, toen hij een van diens concerten bezocht, tot zijn verrassing met hem op het podium, aan de vleugel. En vond dat dus veel spannender. Intrigerend, nietwaar? Een zaaltje, geen grote belangen, en foute noten zou niemand hem kwalijk nemen. En toch: veel spannender.

Spanning heeft twee kanten
Als we iets spannend vinden is dat altijd een teken dat het er echt toe doet. Spanning zegt in wezen: dit is belangrijk voor mij. Er zit een angst-kant in (‘als ik maar niet…’) maar ook altijd een kant van opwinding, van verlangen (‘wow, stel je toch voor dat …’). Het onderscheid dat soms gemaakt wordt tussen gezonde en ongezonde spanning is eigenlijk kunstmatig. Zenuwen die we voelen zijn de natuurlijke en dus gezonde reactie op een situatie die veel voor ons betekent en die we niet helemaal in de hand hebben. Wel is het natuurlijk ongezond als die spanning zich niet na enige tijd kan ontladen, maar daarover verderop meer.

Pianospelen voor publiek is dus, als ik consequent doorredeneer, op een bepaalde manier belangrijker voor de Vrij dan voetballen. Niet omdat hij in wezen meer pianist dan voetballer is, althans dat neem ik nu maar even aan. Maar vermoedelijk wel omdat het hem bij een wezenlijker ervaring brengt. Dat is namelijk wat muziek doet: het brengt ons bij ons wezen, onze essentie. Ze brengt met haar trilling allerlei lagen in onszelf tot trilling en dan voelen we dus beweging, leven, energie, stroming. Mogelijk in de vorm van geroerdheid, of van vreugde, van verdriet of opwinding, het kan van alles zijn, maar het leeft! En we hebben het niet in de hand.

Een treurige misvatting
Die stroom, dat proces, daar gaat het om in muziek. Dat vergeten we overigens vaak. Dan denken we dat het erom gaat dat er iets moois wordt voortgebracht, iets creatiefs wellicht, of minstens iets wat aanvaardbaar is in de oren van anderen. Dat is de grote vergissing die we in onze cultuur aan het maken zijn: dat kunstbeoefening vooral hoort bij erkende getalenteerde grootheden en dat de muziek van de een beter is dan van de ander. Dat er prestaties geleverd moeten worden en dat die ook te meten zouden zijn. Dat er vaardigheden moeten worden aangeleerd en daarmee doelen moeten worden behaald. Onze hele maatschappij zit vol met dat soort denken, en de muziekwereld draagt daar ook de sporen van, onontkoombaar.

Maar dat is een treurige misvorming van wat muziek wil zijn. Muziek wil ons de kans geven om onszelf naar buiten te brengen, onze waarheid, onze schoonheid, onze goedheid, onze eigenheid. Ons eigen lied, ons hele lied, onvergelijkbaar met dat van alle anderen en tegelijk toch ook één daarmee. Muziek wil ons laten ervaren dat we verbonden zijn met elkaar en met alles om ons heen, omdat trilling geen onderscheid maakt, alles trilt met al het andere mee. In onze cultuur kan een kind zomaar de indruk krijgen dat muziek vooral iets is om naar te luisteren. Dat is toch te verdrietig voor woorden? Muziek is er op de eerste plaats om te doen, voor iedereen, en om in het zingen en spelen op te gaan, te voelen dat je leeft en iets te zeggen hebt, iets te geven hebt, groot of klein, maar altijd weer nieuw, nooit hetzelfde.

Maar alles verandert
Gelukkig is onze maatschappij geen eindstadium, maar een cultuur die aan het transformeren is. Alom is zichtbaar hoe de prestatie-gerichtheid in onze economie mensen en aarde uitput. En ik denk dat wij met onze muziek en ons musiceren iets wezenlijks kunnen bijdragen aan die broodnodige transformatie. Bijvoorbeeld het besef dat echte groei niet betekent: meer geld, maar meer bewustzijn. En het inzicht dat onze ervaringen in het proces veel belangrijker zijn dan de uitkomst ervan. Of eigenlijk: dat de uitkomst voor zichzelf zorgt als wij ons durven overgeven aan de stroom van het leven en van de muziek die door ons heen gaat. Dit leven gaat immers niet lineair van A naar B, het kronkelt, het stroomt en vindt z’n eigen weg.

Dat alles betekent natuurlijk ook: het loslaten van oude zekerheden, het durven toelaten van stagnatie, van twijfel, van verlies. De beloning daarvoor is: openheid, ruimte, werkelijke vrijheid, maar die beloning laat soms wel langer op zich wachten dan je zou willen. Dan kan de spanning behoorlijk oplopen. En ik zei al: die moet dan ook ontladen kunnen worden. Ook daarvoor hebben we onze stem gekregen, ons lichaam, en ons vermogen om te zingen. Dat begint dan misschien niet bij een mooi afgerond lied, het begint waarschijnlijk bij een diepe zucht, en nog een, en nog een. Met steeds iets meer geluid. Net zo lang tot het vanzelf (ja, echt waar!) zingen blijkt te worden. Zo leren we steeds opnieuw: het gaat niet om een prestatie leveren, het gaat om geven wat er in ons leeft. En dat blijven we doen, net zolang tot iedereen dat snapt en onze samenleving echt getransformeerd is. Ja, dat kan even duren, maar als je goed om je heen kijkt zie je dat dat proces gaande is en onomkeerbaar.

Sportjournalisten valt het op hoe vrij de Vrij momenteel aan het voetballen is. Misschien een tip voor de rest van de Oranje-selectie: ga musiceren, dan valt daarna alle druk enorm mee.

En jij? Kom maar meedoen, zing naar hartelust, dat is fijn voor jou en goed voor de wereld.

Hartelijke groet,

Jan Kortie

Dagworkshop stembevrijding
juli, Amsterdam
Met Anna Fernhout

De Stem van Verlangen
Vrijdag 2 juli

Naar Binnen en Naar Buiten
Maandag 12 juli